انواع شوک ها و اقدامات درمانی آن
سه شنبه, ۳۰ ارديبهشت ۱۳۹۳، ۱۱:۲۸ ق.ظ
شوک
شوک، یک وضعیت تهدیدکننده حیات است و زمانی روی می‌دهد که دستگاه گردش خون (که اکسیژن را به تمام بافت‌های بدن می‌رساند و مواد زاید را از آنها می‌گیرد) از کار بیفتد و در نتیجه، اعضای حیاتی (مثل قلب و مغز) دچار کمبود اکسیژن شوند. برای پیشگیری از آسیب عضوی پایدار و مرگ، باید فوراً درمان اورژانس آغاز شود. ترس و درد می‌توانند بر وخامت شوک بیفزایند. هرگاه خطر وقوع شوک وجود داشته باشد، ممکن است تنها اطمینان خاطر دادن به بیمار و آرامش بخشیدن به وی، برای پیشگیری از بدتر شدن وضعیت بیمار کافی باشد.
علل شوک
شایع‌ترین علت شوک، خونریزی شدید است. اگر خون بیش از ۲/۱ لیتر (تقریباً یک پنجم حجم طبیعی خون) از دست برود، شوک روی می‌دهد. آسیب و جراحت می‌تواند خونریزی ایجاد نماید. در اثر آسیب رگ‌ها در شکستگی‌های بسته نیز خونریزی رخ داده و ممکن است شوک ایجاد شود. از دست رفتن سایر مایعات بدن نیز می‌تواند به شوک منجر شود. وضعیت‌هایی که می‌توانند مقدار زیادی از مایعات بدن را تلف کنند عبارتند از: اسهال، استفراغ، انسداد روده و سوختگی‌های شدید. همچنین ممکن است با وجود طبیعی بودن حجم خون، شوک در اثر ناتوانی قلب در پمپ کردن خون ایجاد شود. این مشکل ممکن است در اثر بیماری قلبی شدید، حمله قلبی یا نارسایی حاد قلب رخ دهد. سایر علل شوک عبارتند از: عفونت شدید، کمبود بعضی از هورمون‌ها، پایین افتادن قند خون (هیپوگلیسمی)، افت درجه حرارت بدن، واکنش آلرژی شدید (شوک آنافیلاکتیک)، مسمومیت با داروها و آسیب نخاع.
تشخیص
در ابتدا:
تند شدن نبض
پوست رنگ‌پریده و سرد؛ عرق کردن با وقوع شوک:
پوست خاکستری ـ آبی (سیانوز) به خصوص لب‌ها. رنگ بستر ناخن و نرمه گوش، در صورت فشرده شدن، به سرعت بر نمی‌گردد.
ضعف و گیجی
تهوع (و شاید استفراغ)
تشنگی
تنفس سریع و کم‌عمق
نبض ضعیف و «نخ مانند». وقتی نبض در مچ محو می‌شود، تقریباً نیمی از حجم خون از دست رفته است. وقتی اکسیژن‌رسانی به مغز کاهش پیدا کند:
بی‌قراری و پرخاشگری
خمیازه کشیدن و له‌له زدن برای هوا
بیهوش شدن
نهایتاً، قلب از ضربان متوقف می‌شود.
آثار از دست رفتن خون و مایعات بدن
اهداف
تشخیص دادن شوک
درمان علت آشکار شوک
بهبود وضعیت خونرسانی به مغز، قلب و ریه‌ها
فراهم کردن شرایط انتقال فوری به بیمارستان
۱) هرگونه علت آشکاری را که برای شوک پیدا کردید (مثل خونریزی شدید یا سوختگی‌های جدی درمان کنید.
۲) بیمار را روی یک پتو قرار دهید تا از زمین سرد فاصله بگیرد. به‌طور مداوم به بیمار اطمینان خاطر بدهید.
۳) پاهای بیمار را بالا ببرید و نگه دارید تا وضعیت جریان خون به اعضای حیاتی بهبود پیدا کند. در صورتی که مشکوک به شکستگی هستید، کاملاً احتیاط کنید.
۴) برای کاهش فشار در نواحی گردن، قفسه سینه و کمر، لباس‌های سفت را شل کنید.
۵) با پوشاندن بدن و پاهای بیمار با کت یا پتو، او را گرم نگه دارید. با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید.
احتیاط!
بیمار را از خوردن، نوشیدن یا سیگار کشیدن و یا جابه‌جایی‌های بی‌مورد منع کنید. اگر بیمار از تشنگی شاکی است، لب‌های وی را با مقداری آب‌تر کنید.
بیمار را تنها نگذارید مگر زمانی که قصد دارید با مرکز آمبولانس تماس بگیرید.
سعی نکنید بیمار را با یک بطری آب داغ یا سایر منابع مستقیم حرارت، گرم کنید.
۷) علایم حیاتی (سطح پاسخ‌دهی، نبض و تنفس را کنترل و ثبت کنید . اگر بیمار بیهوش شد، راه تنفسی را باز کنید و تنفس را کنترل کنید؛ آماده باشید تا در صورت لزوم، احیای تنفسی و ماساژ قفسه سینه را آغاز کنید (فصل « اقدامات نجات‌دهنده حیات » را ببینید).
شوک ناشی از گرما
این وضعیت در اثر از کار افتادن «ترموستات» مغز که تنظیم درجه حرارت بدن را بر عهده دارد، روی می‌دهد. بدن به‌طور خطرناکی گرم می‌شود که معمولاً ناشی از تب بالا یا مواجهه طولانی‌مدت با گرما است. شوک ناشی از گرما ممکن است در اثر مصرف مواد (مثلاً اکستازی) هم روی دهد. در برخی موارد گرمازدگی، به‌دنبال توقف عرق کردن و ناتوانی بدن در خنک‌سازی خود به کمک تبخیر عرق، رخ می‌دهد. شوک ناشی از گرما ممکن است دوره هشداردهنده کوتاهی داشته باشد به‌طوری که بیمار ظرف چند دقیقه پس از احساس ناخوشی، بیهوش شود.
تشخیص
ممکن است موارد زیر وجود داشته باشند:
سردرد، گیجی و احساس ناراحتی
بی‌قراری و منگی
پوست داغ، برافروخته و خشک
وخیم شدن سریع سطح پاسخ‌دهی
نبض ضربه‌زننده و پر
دمای بدن بالاتر از ۴۰ درجه سانتیگراد.
شوک آنافیلاکتیک
این وضعیت، یک واکنش آلرژی شدید است که تمام بدن را گرفتار می‌کند. در افراد مستعد، این حالت می‌تواند در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه پس از تماس با عامل آغازگر ایجاد شود و بالقوه کشنده است. عوامل آغازگر احتمالی عبارتند از:
تماس پوستی یا هوایی با مواد خاص
تزریق یک داروی خاص
نیش یک حشره خاص
خوردن بعضی از مواد غذایی (مثل بادام زمینی) طی واکنش آنافیلاکتیک، (یک سری) مواد شیمیایی به داخل خون رها شوند که سبب گشاد شدن رگ‌های خونی و تنگ شدن (کاهش قطر) راه‌های تنفسی می‌شود. فشار خون ناگهان پایین می‌افتد و تنفس مختل می‌شود. ممکن است زبان و حلق متورم شوند که این امر، خطر هیپوکسی را افزایش می‌دهد. مقدار اکسیژنی که به اعضای حیاتی می‌رسد، شدیداً کاهش پیدا می‌کند. بیماری را که دچار شوک آنافیلاکتیک شده است باید فوراً با تزریق اپی‌نفرین (آدرنالین) درمان کرد. اولویت‌های کمکهای اولیه عبارتند از تسهیل تنفس و به حداقل رساندن شوک تا رسیدن نیروهای امداد تخصصی.
تشخیص
اضطراب
جوش‌های پوستی قرمز، لکه‌مانند و منتشر
تورم زبان و حلق
باد کردن اطراف چشم‌ها
اختلال تنفس (از فشرده شدن قفسه سینه تا تنفس شدیداً سخت)؛ ممکن است بیمار خس‌خس داشته باشد یا بریده بریده نفس بکشد.
نشانه‌های شوک
اهداف
فراهم کردن شرایط انتقال فوری به بیمارستان
۱) با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید. هرگونه اطلاعات که در مورد علت این وضعیت در اختیار دارید، بازگو کنید.
۲) بررسی کنید که آیا بیمار داروهای ضروری خود را (یک سرنگ یا یک تزریق‌کننده خودکار محتوی اپی‌نفرین [آدرنالین ] برای تزریق به خود) همراه دارد یا خیر. به بیمار کمک کنید تا از آنها استفاده کند. اگر بیمار قادر به تزریق دارو نیست و شما نحوه استفاده از تزریق‌کننده خودکار را آموخته‌اید، خودتان این تزریق را انجام دهید.
۳) اگر بیمار هوشیار است، به وی کمک کنید تا در وضعیتی بنشیند که مشکلات تنفسی‌اش تسکین پیدا کنند.
۴) در صورت لزوم، بیمار را از نظر شوک درمان کنید.
هشدار!
اگر بیمار بیهوش شد، راه تنفسی را باز و تنفس را کنترل کنید؛ آماده باشید تا در صورت لزوم، احیای تنفسی و ماساژ قفسه سینه را آغاز کنید اگر بیمار نفس می‌کشد، وی را در وضعیت بهبود قرار دهید.
گردآورنده : مجتبی ابراهیم نژاد
